کف زنی خوراکی، آیینی کهن در روستای خانیک گناباد

در روزگاران گذشته آیین کف زنی بعنوان یک فعالیت شاد و مفرح برای سپری کردن شبهای سرد و طولانی زمستان در روستای خانیک گناباد و اغلب روستاهای خراسان وجود داشته است. آن سالها که امکانات سرگرم کننده امروزی مثل رادیو و تلویزیون وجود نداشت، خانواده ها می بایست شب های بلند و دراز فصل زمستان را به طریقی کوتاه می کردند. آنها فارغ از مشغله و کار کشاورزی شب هنگام به شب نشینی با همسایگان، آشنایان و فامیل های خود می رفتند و تا پاسی از شب کنار هم می ماندند تا هم صله رحم به جای آورده باشند و هم به صبح نزدیک تر شوند.

   کف زنی عمدتا در شب های زمستان بخصوص در روستاها انجام می شد، شبهایی که به فاصله اندکی از تاریک شدن هوا، دیگر کسی در کوچه ها یافت نمی شد. هنوز چیزی از شب نمی گذشت که درب مسجد که کانون اجتماع مردم نمازگزار بود، بسته می شد و سکوت خاصی بر روستا حاکم می گردید.  دیدن نور یک فانوس در تاریکی شب امیدی بود برای کسانی بود که بنا به ضرورتی از خانه خارج می شدند. شب های دراز در پیش روی مردم بود. بیدار ماندن در کنار یک چراغ سیمی یا چراغ گردسوز آن هم تنها، لطف چندانی نداشت. این تاریکی و تنهایی با شب نشینی صورت دیگری به خود می گرفت.

 

مردم برای فرار از تنهایی های طولانی و البته صله ارحام به چراغون هم می رفتند. شب ها نور چراغ سیمی هایی را می دیدی که در کوچه ها حرکت می کنند. برخی رفت و آمدها ریشه نسبی نداشت و صرفا ارتباط بین دو خانواده دوست و آشنا بود. پذیرایی که در چراغونی ها انجام می شد همه مثل هم بود. سنجد خشک، کشته توت، آلوی خشک، کشته شفتالو، پندلو، نقل و نخود و کشمش و گاهی نیز قلیه.

 

در کنار این آجیل های سنتی و سالم، کف زنی نیز انجام می شد. این سنت کم رنگ شده تا حدی رایج بود که کف زن ها برای خود گروه هایی تشکیل می دادند. این گروه ها که گاهی گروه های فامیل یا دوست و آشنا بودند، هر شب یا هر چند شب یک بار در خانه یکی از اعضاء جمع می شدند و کف می زدند. آنها شب های بلند را سراسر با نشاط و شادابی و خنده و بذله گویی پشت سر می گذاشتند. کف زنی بخشی از امور جاری مردم در شب های زمستان و حتی ماه آخر پاییز بود. گاهی از کف تهیه شده برای همسایگان، دوستان و آشنایان خود نیز می‌بردند.

 

هنوز صدای آن کف زدن ها از گوشمان بیرون نرفته است. هنوز سالهای زیادی از آن همه جنب و جوش پیشینیانمان نگذشته است اما این سنت پسندیده بسیار کمرنگ شده است. دلیل آن هم وفات پیشکسوتان کف زنی، مهاجرت مردم به شهرها و آمدن سرگرمی ها و تفریحاتی است که بعضا بسیار ناسالم و زیانبخش هستند. با این وجود هستند هنوز کسانی که به سنت آباء و اجدادشان همچنان پایبندند و اجازه نمی دهند تا زرق و برق زندگی شهری بر این سنت و سنت های برجای مانده از گذشتگانشان سایه افکند. آنها به راستی حافظ میراث و سرمایه معنوی روستای خانیک هستند که باید دست همه آنها را بوسید.

 

در 22 بهمن سال 1393 مراسم کف زنی در منطقه 15 تهران برگزار شد و از چند خانواده که دستی در این کار دارند دعوت شد تا به رسم کهن اجدامان یک کف زنی گروهی و خانوادگی صورت پذیرد. گوشه هایی از این آیین مملو از شادی و هیجان تصویربرداری گردید و کلیپ کوتاهی از آن تهیه شد. این کلیپ کوتاه قصد دارد تا نسل جدید را با این سنت گروهی ارزشمند بیشتر آشنا سازد. بدیهی است مستندسازی این رخدادها که زمانی بخشی از زندگی گذشتگان ما در روستای خانیک بوده است، نقش موثری در حفظ آداب و رسوم مردم خانیک در گذشته و انتقال آن به نسل های آینده ایفا خواهد کرد.