اگر باران به کوهستان ببارد بلاها بر سر خانیک آرد

اگر باران به کوهستان ببارد    بلاها بر سر خانیک آرَد

چند سالی است رودخانه روستای خانیک آرام و بی خروش است و خشم و غضبش دامنگیر ساکنین روستا نشده. این سکوت و آرامش اما برخی را بر آن داشته تا طرح عمرانی در بستر رودخانه اجرا کنند، طرحی که به گفته یکی از متولیانش، سیصد و شصت ساعت کار مطالعاتی روی آن انجام شده!!؟؟ کسی هم نمی داند مطالعه گر که بوده و نتیجه مطالعاتش در کجا ثبت و تایید شده اما حاصل این مطالعه نسنجیده به احداث کانالی در بستر باریک رودخانه منجر شده که این موضوع نه تنها سیمای قدیمی و سنتی روستا را دگرگون کرده؛ بلکه صرف نظر از اشغال بیهوده بخش وسیعی از فضای موجود بعنوان به اصطلاح آبراه اما در واقع حیاط خلوت موش ها و مکان پرتاب زباله و.. ؛ سقوط خودروهای عبوری و عابران در آن، عملکرد ضعیف کانال در مواقع بحران های جدی ناشی از شرایط اقلیمی ناگهانی شبیه آنچه دیروز 26 اردیبهشت 1403در مشهد و درگز شاهدش بودیم، از جمله نقاط ضعفی است که متاسفانه در این مطالعه بزرگ مغفول واقع شده اند! آنچه واضح است این است که اجرای آن هرگز مطالبه عموم نبوده و فقط تعداد انگشت شماری از دست اندرکاران محلی این طرح را بدست گرفته و در سایه بی تفاوتی عامه مردم اجرا کرده اند. می توان گفت از آخرین مجاهدت هایی! که همان سالها صورت گرفته، دیگر فعالیتی روی این طرح انجام نشده و باید دید این پروژه نیمه کاره چه زمانی تکمیل و عملکردش در آینده به چه شکل خواهد بود.

رودخانه ای که زمانی آرامش خیال اهالی را فراهم می کرد و مردم و حیوانات اهلی و وسایل نقلیه فارغ از هر دغدغه در آن رفت و آمد داشتند، امروز وضع دیگری به خود گرفته و سواره و پیاده باید هنگام گذر از کناره های آن بویژه در ایام پرازدحام سال که بر حجم ترددهای خودرویی افزوده می شود، با سلام و صلوات از آن رد شوند و حواسشان را جمع کنند تا در آن سقوط نکنند هرچند که با همه این مراقبت ها، شواهدی از سقوط وسایل نقلیه و عابرین در آن برای همه وجود دارد. حال اگر دور گردون شرایطی را رقم بزند که استفاده از چارپایان و بارهایی که بر پشت آنها حمل می شود به یک ضرورت تبدیل شود، باید فکری هم به حال آنها کرد. شاید مهندس این کانال، مسقف کردن آنرا پیشنهاد دهد! مسیرهای تردد خودرو که در طرفین کانال کشیده شده اند ضمن اینکه عرض استانداردی ندارند (مسیر پایین به بالا)، فاقد هرگونه حفاظ یا علائم هشداردهنده (برای خودرو یا عابرین) بوده و در تعریض مسیرها نیز حقوق مالکین کنار راه بصورت یکسان رعایت نگردیده است. در مواردی، حریم راه به نفع مالک/مجری تعریض نگردیده و در مواردی نیز حقوق برخی مالکین نادیده گرفته شده است. نتیجه کار چیزی است که همه می بینند،  به قول آن ضرب المثل معروف "تو خود حدیث مفصل بخوان ازاین مجمل".

گفته می شود کانال تا به اینجا هزینه زیادی برده و بودجه مصرفی و کمک اهالی هم نتوانسته این طرح ناتمام را به یک سرانجام معقولی برساند. سوال اما اینجاست که با وجود طرح ها و برنامه های متنوع آبی و ارضی و ... که امکان عملیاتی کردن آنها در روستا بوده و از قضا منشاء خیر هم می توانند باشند و خواسته عموم هم بر اجرای آنهاست، چرا باید چنین طرحی آن هم در بستر یک رودخانه که گذشته پرتلاطمی دارد، اجرا شود. اگر یادتان باشد، چند سالی بود که دو تابلو در مجاور دو تلوی بالا و پایین نصب شده بود که مردم را از تخلیه نخاله در بستر رودخانه منع می کردند. باید از متولیان سوال شود چطور شد پیام این تابلوها نادیده گرفته شد و ناگهان این همه مصالح در بستر رودخانه انباشته شد. اتفاقی که افتاده این است که از عمق رودخانه کاسته شده و جریان سیلاب در سطح بالاتری حرکت خواهد کرد و بنابراین احتمال آسیب دیدن منازل مجاور رودخانه بیش از پیش خواهد بود.

 دیروز با گوش خود از گذشتگان شنیدیم و امروز با چشم خود دیده و می بینیم که یک باران دامنه دار در آن بالاها چطور می تواند ناگهان همچون اژدهایی خشمگین از راه رسیده و هر آنچه سر راهش هست و نیست را تخریب کرده یا با خود ببرد و موازنه های ما را بر هم بزند بدون اینکه کوچکترین کاری از ما ساخته باشد، به قول آیه شریفه قرآن: وَأَنتُم حِینَئِذ تَنظُرُونَ.  آنچه اجرا شده حاصل تخیلات و مفروضات ذهنی است که البته به ظاهر جالب و جلوه گر است اما بحران زیبایی نمی شناسد. اجرای ایده هایی از این دست و در چنین مکان ناآرامی که تجلی صور خیال یک مهندسه است، تنها روی کاغذ و دفتر مفهوم پیدا می کند و در عمل حرفی برای گفتن ندارد. هم آنها که به اجرای طرح رضایت داده اند نیز اگر جانب تعصب را کنار گذاشته و حقیقت مدارانه در خلوتگاه خود اندیشه کنند و آنچه کرده اند را با آنچه در آینده اتفاق خواهدافتاد، بسنجند، خواهند دانست که چه کرده اند و چه ضعف بنیادینی در کارشان وجود دارد .مراجعه به آراء مردم و نظرسنجی عمومی اهالی نیز اثبات خواهد کرد که اکثریت قریب به اتفاق آنها، این طرح را بی حاصل دانسته و با انتظارات آنها مغایرت دارد. 

همه مادران و پدران از خروش سهمگین این رودخانه در گذشته داستانهایی برای ما گفته اند و ما نیز صداقت گفتار آنها را به چشم دیده ایم. اگر از یک منظر تحلیلی و البته تحقیقی به این موضوع نگاه کنیم، حوادث غیرمترقبه ناشی از بارندگی شدید بطور متوسط هر چهارده سال یک بار روستای ما را تحت تاثیر قرار داده است. بجز سیل هایی که قبل ترها در روستا اتفاق افتاده است، سیل مشهور سال 1348، سیل سال 1360، سیل سال 1372 و سیل اخیر سال 1389که مستندساز آن از آن به عنوان سیل خانمانسوز یاد کرده است، همگی از مصادیق خشونت ناگهانی طبیعت هستند که در همه آنها از کسی کاری ساخته نبوده است. روی لینک زیر کلیک کنید تا عظمت سیل و درماندگی مردم را ببینید. توجه داشته باشید که حاج احمد با مشاهده سیل به منزل رفته و دوربین را آورده و این یعنی اینکه مدتی از سیل گذشته و شدت آن کاهش پیدا کرده است اما با این حال خودتان قضاوت کنید که کانال جدید احداث شده چطور می تواند این سیل مهیب را از خود عبور دهد؟

https://www.aparat.com/v/r190q3p

با نگاهی به این بازه های زمانی وقوع سیل که در بالا ذکر گردید، نمی توان احتمال حادث شدن سیل مشابه در آینده را نادیده گرفت. تفاوت سیل آینده با سیل گذشته در این است که در گذشته بدلیل بازبودن بستر رودخانه، سیلاب راه خود را پیدا کرده و تا پایین دست ها پیش رفته و خسارات کمتری برجای می گذاشت. وقوع سیلاب پرحجم و عظیم الجثه ای نظیر آنچه که در مستند حاج احمد به تصویر کشیده شد، می تواند در شرایط کنونی که موانعی بر سر راهش قرار داده اند، خانمانسوزتر از قبل باشد بخصوص اینکه دیوارهای سیمانی بسیار مستحکم و قطوری که حدود 40 سال قبل توسط جهاد سازندگی در دو طرف رودخانه کشیده شده بود (تلوی بالا تا تلوی پایین) و نقش بسیار حیاتی در محافظت از منازل و مجاور رودخانه داشتند، به برکت اجرای این طرح، مدفون گردیده و اکنون دیوارهای خانه های مردم که بعضا هنوز گلی هستند قرار است از منازل در مقابل سیلاب متلاطم و خشمگین محافظت کنند، آب در پشت حیات و مطبخ و اتاق های مردم در حرکت است و ضریب ایمنی منازل در مواقع بحران تقریبا به صفر رسیده است.

وقوع یک تراژدی

در ده باران به شدت در حال باریدن است. شرشر ناودان ها خارج از حد طبیعی است و در کوچه ها آب زیادی راه افتاده. مردم خدا را شکر می کنند. رعد و برق کوه های بالا را فراگرفته. کسی نمی داند آنجا چه خبر است. کمیته یا ستاد بحرانی هم در کار نیست. اهالی از همه چیز بی خبرند. مثل همیشه خیلی زود آفتاب می شود. به زعم مردم باران بند آمده و دوباره رفت و شد را از سر می گیرند. همه چیز عادی است. نمی دانند در اثر بارانی که بر کوهها و صخره ها باریده، آب از کوه ها و تگوها سرازیر شده و به سمت رودخانه در حال پیشروی است و قرار است دست به دست هم دهند تا سیلابی شکل بگیرد. هرچه آب در رودخانه جلوتر می رود، شاخه های بیشتری از  قاچ ها و تنگه ها به آن می پیوندد. رفته رفته بر قدرت و سرعت آن افزوده می شود. اکنون سیلی نیرومند به سمت ده در حال حرکت است. هرچه گل و لای و سنگ و شاخ و تنه درخت بر سر راهش هست، با خود همراه کرده. این موضوع قدرت تخریب سیل را چند برابر می کند. سیل عظیم در حال نزدیک شدن به ده است، کسی اطلاعی از ماجرا ندارد. در این بی خبری ها، اما در آن بالاها خبرهایی است. الله اکبر! این صداها دیگر چیست؟ در چشم به هم زدنی ناگهان سر و کله هیولایی ظاهر می شود. بدون هیچ ملاحظه، تلوی بالای ده را از جا کنده و پیشروی می کند. پل سیمانی ماشین رو که پایین تر از تلو است مانع حرکت آن می شود. دهانه این پل در همان ابتدا با سنگ و گل مسدود شده و سیلاب خشمگین راهی بجز حرکت از روی پل ندارد. به برکت این پل، مسیل و سر استخر با یکدیگر همسطح شده اند. بخشی از این هیولا پنجه ای در سر استخر می افکند و راه کوچه پیون داروا را در پیش گرفته و کار خود را می کند!!

در ادامه، کانال مهندسی در طرفه العینی می شود قبرستانی از سنگ و چال و لوت و در ثانیه های اول کانال تا خرخره از هرآنچه که هست پر می شود. هیولا مجبور می شود راهش را در خارج کانال پیدا کند. سیلات تن کثیف و سنگین خود را روی سنگفرش های ظریف اطراف می اندازد. در چشم به هم زدنی همه چیز محو می شوند، گویا هرگز نبوده اند. همه چیز از دست رفته و سرمایه مردم تباه شده!

پل فلزی روبروی نانوایی را آب از جا کنده و با خود می برد. پل فلزی کوچه حمام هم سرنوشت مشابهی داشته. با رسیدن سیلاب به دهانه تنگ و باریک تلوی پایین ده (ورودی قبرستان) که معماری نوین امروزی آنرا به پارکینگ خودرو تبدیل کرده است! پل های فلزی و اجسام و خودروهای احتمالی آب آورده در دهانه پل گیر می کنند. گل و لای و سنگ و...به محکم تر شدن این دهانه مسقف کمک زیادی می کنند. دهانه مسدود شده و سیل راهی بجز پس زدن و خرابکاری در منازل مجاور راه و سپس پیش رفتن در هر مسیری که مقابلش باشد، ندارد. آب که از سر (پل) گذشت، چه این طرف چه آن طرف، فرقی برایش نمی کند،اما اینجا فقط خداست که می تواند خرابکاری های مخلوقاتش را تدبیر کند. هرچه اراده او باشد. در سمت راست پل، قبور مسلمین و مزار شهدا واقع شده. یا غیاث المستغیثین. تو فریادرس ما باش ای خدا. جلوتر هم زمین های کشاورزی قرار گرفته که تا پایین تر از مزار (امامزاده) کشیده شده اند. خدایا به درگذشتگان و مزارع ما رحم کن!

إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ

خداوند سرنوشت هیچ ملتی راتغییر نمی‌دهد مگر اینکه آنان خود سرنوشتشان را تغییر دهند.

تصور این وضعیت دور از ذهن نیست فقط کافیست فرض کنیم سیل مهیب و پرقدرت سال 1389 با آن حجم و توان و دامنه قرار است در بالای ده وارد این کانال و در پایین ده از آن خارج شود. اصلا آیا سیلاب عظیم این کانال را در حد جثه اش خواهد دید که وارد آن شود؟ یا اینکه کانال در همان ابتدا مثل طوطی بازرگان به خود خواهد لرزید و خواهد گفت:

که جایی که سیل است من کیستم    در این حد همانا که من نیستم

چو خود را به چشم حقارت بدید            به ناگه هیولا بساطش بچید

آنچه در بالا خواندید، یک برداشت آزاد از اجرای طرح کانالیزه کردن مسیل رودخانه خانیک است.

 

آنچه در بالا خواندید، یک برداشت آزاد از اجرای طرح کانالیزه کردن مسیل رودخانه خانیک است.